Respuestas
ÑANDE YPYKUÉRA
1.1. Aty guataha (corrientes migratorias)
1.2. Ava Pypuku (Caballero-ygua)
1.3. Ava Itaipuygua
1.4. Guarani retãngatu (Civilización Guarani)
1.5. Guarani tekopykatu ha jeroviakatu (Moral y religión Guarani)
1.1. ATY GUATAHA
Kuñakarai Branislava Susnik, heta tembiapo porã ojapova’ekue ñane retãme ohapykuehóvo ñande rapo; ja’eporãsérõ, oikuaa porã hagua ñande ypykuépe: mávapa ha’ekuéra, moõguipa ou, mamórupipa oikojepe hikuái ñane retãme, mba’éichapa hete, mba’éichaitépa oiko itavakuérape ha avei mba’éichapa omba’apo hikuái. Ha’e he’i umi ñande ypykue ouhague hikuái Asia, Australia ha Malasia-gui. Ha’ekuéra jeko oike Amérikape Estrecho de Bering rupi, oĩva ko’ága Alaska-pe. Avei, umi ñande ypykue oikejepékuri Amérikape Pacífico para rupi.
Umi oguahẽraẽvéva Paraguaýpe, atyguataha peteĩha (primera corriente migratoria), ha’ehína umi oñembohérava Australoide. Ko’ãva ova ha ova ohekávo hembi’urã, ndaha’éi ñemitỹhára. Iñemoñare ñane retãme hína Choroti, Chulupi, Lengua, Tova, Angaite, Sanapana ha Guana.
Australoide rire, oguahẽ hikuái atyguataha mokõiha (segunda corriente migratoria), ouva’ekue Siberia-gui. Ko’ãva ikatupyryvéma. Oipurukuaáma mymba kangue ojapo hagua hembipururã. Heseguakuéra hína Chamakóko ha Moro (Ajoréo).
Ipahápe, atyguataha mbohapyha (tercera corriente migratoria), oguahẽva Paraguaýpe ha’ehína umi oñehenóiva Malayo. Ko’ãva katu ñemitỹhára ha oipurukatu hikuái ita ojapo hagua hembipuru. Iñemoñare ñane retãme hína umi iñe’ẽ Guaraníva: Mby’a, Ava Katu (Ava Guarani), Pãi, Ache, Guaraju ha Tapiete.
1.2. AVA PYPUKU (CABALLERO-YGUA)
Ary 1986, oñemoñepyrũkuri peteĩ tembiapo ijojaha’ỹva Táva Caballero-pe, oĩvahína Paraguari yvyvorépe (Departamento de Paraguari). Pe tembiapo omoakã José Antonio Perasso, ñane retãyguáva; ha Luciana Pallestrini, Italia-ygua. Ha’ekuéra oheka upépe ñande ypykue rapykuere. Mokõivévante iñarandu ha ikatupyry upe mba’épe.
Hembiapokueraita rehe ae ko’ága jaikuaa Caballero-pe oikohague ñande ypykue “Ava Pypuku” ojapo mbohapysu poteĩsa ary (tres mil seiscientos años). Upépe ha’ekuéra ojogapo, oheja ikaruha rapykuere, oñotỹ umi omanóvape ha ojapo hembipururã yvy, ita ha kanguégui.
1.3. AVA ITAIPUYGUA
Itaipu Binacional omopu’ãva Hernandarias-pe tendyry’apoha (hidroeléctrica) ombojoaju avei Paraguay ha Brasil retãme tembiapoguasúpe. Upépe, oñemopyenda mboyve upe mba’e guasuete, ojejuhúkuri avei ñande ypykue rapykuere. Umíva katu itujavéntema. Ha’ekuéra oikojepékuri upérupi ojapo poapysu ary (ocho mil años). Itaipúpe ñaguahẽvo jajuhukuaa, iñongatupyre, japepo (ha’ekuéra oipurúva oñotỹ hagua omanóvape), hembipurukuéra yvy, ita ha kanguégui ijapopyréva.
1.4. GUARANI RETÃNGATU
Moisés Bertoni niko ohaíkuri mbohapy aranduka ijojaha’ỹva, hérava “La civilización Guarani” omboguapyhaguépe opa mba’e ha’e ohechakuaáva Guaranikuéra rekópe. Ha’e ohecharamo ha omomba’eguasu mba’eichaitepevépa ipotĩ ha hesãi hikuái. Avei ohechakuaa mba’éichapa hekove puku, ha he’i upe mba’e ojehuha hesãigui hikuái hetepýpe ha iñapytu’ũme, hekorory ha ipy’aguapykuaáre. Oñangarekokuaa hikuái ijehe, ndaha’éi ku ikaruhetáva térã ikaruvaíva. Ndo’úiva yva itujúva térã hi’aju’ỹva, térã tembi’u ndojyporãiva.
Oikuaa avei karu’ỹ (ayuno), ha’ekuéra ojapóva oipotágui ha oipota jave, térã oaguyjeme’ẽvo Tupãme; ỹramo omopotĩvo ipy’a ha hetepy hamba’e. Avare, karaiva térã paje ojapo hikuái upe karu’ỹ oñepyrũ mboyve iñemongeta Tupã ndive; upéicha avei, okaru’ỹ umi túva ita’ýra heñoiramóva, oñanduka ha ohechaukávo ipy’arory Tupãme. Ipotĩ asy ndaje ojapokuévo hembi’urã ha okarúta jave katu oipyso pakova rogue mesa ári ha upe mba’e ári omboguapy hembi’u ha upépe ae okaru. Katuete ojepohéi porã ojapo hagua hembi’urã ha okaru mboyvemi. Ndo’uguasúiva so’o, oĩvoi ndo’uietéva. Pira añoite ho’u. Mymba ro’o ombohasykatu chupekuéra, ha upevakuére heta ndojepokuaajepéi Européo rembi’úre. Ndaha’éi omymbajukaitereíva. Ijypykuemavoi oipururaka’e hembi’urã opaichagua ka’avo ha ñana rogue ha heseve mandi’o, jety ha yva. Ndo’úiva hikuái guyra rupi’a. Ko’ãva hína umi mba’e oipuruvéva hembi’úpe: mandi’o, avati, jety, yvakuéra ha eirete. Yva apytépe katu ho’u pakova, anana, aratiku, arasa, jakarati’a, pakuri, andai, kurapepẽ ha mbokaja. Kuimba’e, kuña ha mitã opu’ãre ohóma ojahu ha oñakãky’o ysyrýpe. Oĩjeko ára ojahuhápe pakõi (12) jey. Chiriguanokuéra oipuru ñandyra ra’ỹi josopyréva oñakãky’o hagua. Oñangarekokuaa avei ipyapẽ ha ipysãpẽre. Oñakãky’óvo oipuru hikuái peteĩ havõ ha’ekuéra ojapóva ka’avokuéragui. Ojahupa rire ha oñemokã porã mboyve, omonambaite hikuái hetére mba’eñandýva (ungüento, pomada), ojapóva hikuái urukúgui. Upehaguére hete ha hóva jepe ipytãngy asy opytávo. Upehague ko’ẽme ojahu onohẽmba peve uruku rembyre hetégui, uperiremínte omonajey hagua ijehe. Hopehýi jave ha’ekuéra oñemohendáma ikyhápe. Péicha jave ndaha’éi ku oñeha’ãva hikuái omboyke topehýi. Ha’ekuéra okese jave oñeno ha orambi ñepyrũma.